De Europese Green Deal

 

Klimaatverandering is niet iets dat in de toekomst op ons ligt te wachten, het geeft nu al zijn ernstige gevolgen prijs. De aarde is al met 1,2 graad opgewarmd en dat is direct te merken door extreme weersomstandigheden, smeltend ijs op de polen en een stijgende zeespiegel. In Parijs is afgesproken de temperatuur ruim beneden de 2 graden te houden, het liefst 1,5 graden.

De EU is na China en de Verenigde Staten de grootste uitstoter van broeikasgassen. Europa heeft in haar nieuwe klimaatwet vastgelegd om als eerste continent klimaatneutraal te zijn in 2050 en om in 2030 al 55% minder CO₂ uit te stoten. Tot nu heeft de EU ongeveer 25% van de CO₂-uitstoot weten te verminderen. Om klimaatneutraal te worden moet er vergaand klimaatbeleid gevoerd worden.

Oordeel GroenLinks

Onder dit onderdeel van de Green Deal zijn al serieuze stappen gezet: er is een klimaatwet goedgekeurd en er ligt pakket aan klimaatbeleid waarover wordt onderhandeld, met daarin de maatregelen die nodig zijn om het Europese klimaatdoel voor 2030 te halen. Hoewel wettelijk vastgelegde EU-klimaatdoelstellingen in principe een grote stap vooruit zijn, is het doel dat voor 2030 in de klimaatwet werd vastgelegd helaas ontoereikend: volgens de wetenschap moet er in 2030 65% minder worden uitgestoten om om de gevaarlijkste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. Op andere punten is het resultaat beter. Zo komt er een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan. Ook komt er een systeem waarin het Europees CO₂ -budget wordt berekend. Dit systeem wordt gebruikt voor het bepalen van het 2040-doel dat in 2024 wordt vastgesteld.

We hebben nog minder dan 10 jaar om de ergste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen. De doelen die we nu stellen hebben grote gevolgen voor de lange termijn. Daarom moeten we de sectoren die nu snel kunnen verduurzamen, zoals wegverkeer en energie, dat in sneltreinvaart doen. Voor andere sectoren, zoals de zware industrie, moeten fundamentele innovaties worden opgeschaald om klimaatneutraal te worden voor 2050. Het 2030-doel is haalbaar, maar de EU ligt nog lang niet op koers om klimaatneutraal te worden in de twintig jaar die daarop volgen. Tijdens de stemmingen voor een nieuw pakket aan klimaatbeleid in juni 2022 werden eerste stappen gezet voor de auto- en luchtvaartsector. Zo stemde het Europarlement in met het doel om in Europa vanaf 2035 geen nieuwe diesel- en benzineauto's meer te verkopen. Ook werd tijdens die stemming ingestemd om in 2025 een einde te maken aan het weggeven van gratis uitstootrechten aan de luchtvaartindustrie. Hoewel dit goede en concrete stappen in de goede richting zijn, had GroenLinks de einddata van zowel de verbrandingsmotor als de gratis rechten voor luchtvaart liever vroeger gezien.

Ook wat betreft de natuurlijke opslag van CO₂, in moerassen en bossen, is meer nodig dan dat nu door de Europese Commissie is voorgesteld. De natuur kan ons helpen, maar dan moet het beleid op de schop. Met de natuurlijke opslag van CO₂ gaat het helemaal niet zo goed. Door bijvoorbeeld het gebruik van biomassa en de intensieve landbouw neemt de opslag in bodems en bossen af. Terwijl deze ‹negatieve uitstoot› juist steeds harder nodig is en wetenschappelijk onderzoek laat zien dat de opslag in potentie veel groter kan zijn. GroenLinks wil daarom hogere doelen voor de opslag van CO₂ door de natuur. De zogenaamde ‹carbon sinks› moeten bijvoorbeeld groter worden door het aanplanten van bossen of een andere manier van landbouw.

Ook buiten Europa is meer actie nodig. Nog altijd doen we wereldwijd onvoldoende om de doelen van het Parijsakkoord te halen. De laatste klimaattop in Glasgow heeft helaas de hooggespannen verwachtingen niet waargemaakt. Het was weliswaar voor het eerst dat landen zich zo duidelijk hebben uitgesproken dat ze de opwarming willen beperken tot maximaal 1,5 graad, maar de uitwerking van deze belofte moet nog volgen, landen kregen tot eind 2022 om hun 2030-doelen bij te stellen zodat ze in lijn zijn met het Parijsakkoord. Of we het gat tussen beloftes en acties daadwerkelijk wordt gedicht, hangt dus af van het beleid dat landen nu op individuele basis maken. Daarbij vragen ontwikkelingslanden hulp, die rijke landen tot nog toe onvoldoende hebben gegeven. Dat zal dan ook een belangrijke inzet worden voor de klimaattop in Egypte in 2022.

 

Een groot deel van de bodem waarop we ons eten verbouwen en de lucht die we inademen is vervuild. Bij bijna alles wat we produceren en consumeren komen afval en chemische stoffen vrij die uiteindelijk in ons milieu terechtkomen. Met grote gevolgen voor de gezondheid voor mensen, dieren en planten. Onder de Green Deal heeft de Europese Commissie daarom twee ambities opgenomen: alle giftige stoffen uitbannen en vervuiling terugbrengen naar nul.

Om deze ambitie waar te maken presenteerde de Europese Commissie een plan om de gezondheid van mens en milieu te beschermen. Zo moeten in 2030 veel minder levensjaren verloren gaan door luchtvervuiling. Ook moeten 30% minder mensen last hebben van geluidsoverlast en moet het aantal microplastics dat in het milieu terechtkomt met een derde worden teruggedrongen. Ook ligt er een plan voor het duurzaam gebruik van chemische stoffen, wat ervoor moet zorgen dat mensen en het milieu beter worden beschermd en er nieuwe duurzame stoffen worden ontwikkeld.

Oordeel GroenLinks

We ondersteunen de goede plannen van de Commissie die de komende jaren moeten leiden tot nieuw beleid en wetgeving op het gebied van water, bodem, lucht en geluid. In april 2022 presenteerde de Europese Commissie een nieuw pakket milieuwetgeving om vervuiling en klimaatverandering tegen te gaan. Zo moeten de voorstellen de vervuiling van de Europese industrie en landbouw terugdringen. GroenLinks is blij dat deze voorstellen nu op tafel liggen, maar vind het nog onvoldoende. Een lange adem is nodig in het gevecht om een schoner en gezonder Europa. Bijvoorbeeld daarvan is de richtlijn voor emissies uit de industrie. Daarmee worden de grootste vervuilers van Europa gereguleerd, maar daarvan wordt één van de grootste vervuilers, de landbouw, momenteel van uitgezonderd.

Ook moeten voor zowel afval- als grondwater nieuwe strenge standaarden komen, zodat de hoeveelheden chemische stoffen in ons water verder worden teruggedrongen. Met name op het gebied van lucht- en waterkwaliteit worden vanaf eind 2022 belangrijke wetten in Europa herzien, deze zijn inmiddels een jaar uitgesteld. Zo worden de uitstootregels voor auto’s aangescherpt en komt de Europese Commissie met een voorstel om de normen voor luchtkwaliteit te herzien.

Op het gebied van chemische stoffen liggen er goede ambities en zijn er al veel Europese regels, zoals de zogenaamde REACH-wetgeving uit 2007. Maar de lobby van de chemische industrie is een van de grootste in Brussel en heeft afgelopen jaren Europese actie tegen het gebruik van hormoonverstorende en milieuvervuilende stoffen op allerlei manieren weten te blokkeren en vertragen. De Groenen in het Europees Parlement zullen er bij de Europese Commissie dus vooral scherp op toezien dat deze wetgeving op een juiste manier wordt ingezet. Vaak wordt nog te makkelijk toestemming gegeven voor het gebruik van schadelijke stoffen, met schade aan milieu en gezondheid tot gevolg. Denk in Nederland aan het gebruik van Chroom-6 en PFAS. Die laatste groep chemicaliën wordt in 2022 verboden in de Europese Unie, een grote stap voor een schoner milieu.

 

Niet alleen in Nederland, maar in heel Europa staat de biodiversiteit onder druk. Het is matig tot slecht gesteld met 80% van de natuurgebieden in Europa en de wetenschap ontdekt steeds meer over hoe massaal de sterfte is, bijvoorbeeld onder insecten. Belangrijke oorzaken zijn: intensieve landbouw, slecht bosbeheer, overbevissing, uitstoot van de industrie en verstedelijking. Het verlies aan biodiversiteit en de klimaatcrisis beïnvloeden elkaar. Het herstel van bossen, bodem en wetlands, en meer groen in steden zijn essentieel om de klimaatverandering af te remmen.

Om dit op Europees niveau aan te pakken, presenteerde de Europese Commissie in 2020 een biodiversiteitsstrategie. Zo moet het totaal aan oppervlakte van beschermde gebieden in de EU worden uitgebreid, moeten er ten minste 3 miljard nieuwe bomen worden geplant en bindende hersteldoelen komen voor natuurgebieden. De strategie is weer verder uitgewerkt in bijvoorbeeld een bossenstrategie, die voorstellen doet voor beter bosbeheer.

Oordeel GroenLinks

Het zijn ambitieuze strategieën die zijn gepresenteerd door de Europese Commissie, maar het is vooral opletten of de strategieën ook leiden tot voldoende actie. Want tijdens de uitvoering van de vorige Europese biodiversiteitsstrategie is de biodiversiteit verslechterd en is geen enkel doel gehaald. In juni 2021 werd door het Europarlement een rapport over de biodiversiteitsstrategie aangenomen, waar GroenLinks voor stemde.

Gezien de cruciale rol van landbouw voor biodiversiteit (zie sectie landbouw) was de wetgeving over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid de eerste belangrijke test voor de nieuwe strategie. Helaas is daarin weinig terug te zien van de ambitie in de strategie. Ook in wetgeving voor groene investeringen - de EU-taxonomie - zijn onder druk van de houtlobby afgezwakt waardoor niet-duurzame bio-energie en bosbouw door de EU als duurzame activiteit worden erkend. Deze criteria worden in 2022 mogelijk aangescherpt, maar de weerstand daartegen van sommige nationale regeringen blijft hardnekkig.

Ook komt biodiversiteit er bekaaid vanaf in de regels van de meeste grote EU-fondsen. Zo kreeg het voorstel van GroenLinks om een minimumpercentage van het Europese coronaherstelfonds aan de bescherming en herstel van biodiversiteit te besteden onvoldoende steun.

De Europese Commissie kwam in november 2021 met nieuwe voorstellen voor het uitbannen van ontbossing in productieketens In nieuwe wetgeving moeten Europese bedrijven kunnen bewijzen dat hun productieketens geen ontbossing in de hand werken. Gebeurt dat wel, dan zijn bedrijven verplicht hiertegen op te treden. Voor een aantal sectoren heeft dit grote gevolgen: in de wet zijn grote veroorzakers van ontbossing opgenomen zoals soja, koffie, cacao, vlees en palmolie. Ondanks druk vanuit het Europees Parlement heeft de Europese Commissie besloten de wetgeving niet toe te passen op de financiële sector en investeerders.

Naast nieuwe wetgeving zoals beschermings- en hersteldoelen van ecosystemen, staat in december 2022 een belangrijke internationale conferentie over biodiversiteit op de agenda in Montreal, Canada wat het ‘Parijsmoment’ voor biodiversiteit moet worden. Het doel is om daar internationale afspraken te maken over het beschermen van 30% van het land- en zeeoppervlak. Deze ontwikkelingen worden wat ons betreft het keerpunt wat betreft de sterke afname van biodiversiteit wereldwijd.

In juni 2022 presenteerde de Europese Commissie haar langverwachte biodiversiteitspakket. Belangrijke onderdelen zijn: hersteldoelen voor ecosystemen en een halvering van het pesticidengebruik. GroenLinks is erg blij met de concrete wetgeving in het plan om 50% minder pesticiden te gebruiken voor 2030. Een ander belangrijk onderdeel is het voorstel om tegen 2030 de natuur te herstellen op 20% van het totale Europese land- en zeeoppervlak. Helaas zijn de consequenties voor EU-landen wanneer ze de gestelde doelen met betrekking tot natuurherstel niet halen veel te mild. Bij de onderhandelingen over dit voorstel zal GroenLinks daarom inzetten op een veel stevig tekst ten aanzien van het naleven van deze doelen.

 

Meer dan 75% van de broeikasgasuitstoot in de EU komt van de productie en het gebruik van energie. Om te zorgen dat we in 2050 niks meer uitstoten moet er daarom vol worden ingezet op de transitie van fossiele naar duurzame energie. Tijdens deze transitie moet de energievoorziening in Europa wel veilig, beschikbaar en betaalbaar blijven. Dit vereist een grote technische en maatschappelijke omwenteling in alle sectoren van de economie. Dit wil de EU bewerkstelligen door onder andere hernieuwbare energiebronnen te stimuleren, nieuwe belastingen in te voeren op vervuilende energie, de energie efficiëntie te verbeteren en te bouwen aan een Europees netwerk voor duurzame energie.

Oordeel GroenLinks

De EU had als doel om 20% duurzame energie op te wekken in 2020. Dat doel is weliswaar gehaald, maar de voortgang is onvoldoende om ook de nieuwe klimaatdoelen te kunnen halen. Er moet dus nog een grote schep bovenop. Extra stappen laten echter lang op zich wachten.

In de reeks klimaatvoorstellen die de Europese Commissie in juli 2021 deed, staan belangrijke stappen in de goede richting. De Europese Commissie stelt een een EU-doel voor van 40% duurzame energie in 2030. Dat is hoger dan voorheen, maar nog onvoldoende om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Daarvoor moeten we zorgen dat tenminste 50% van onze energie in 2030 duurzaam is. Daarnaast zien we graag een individueel doel voor elk EU-land wanneer het gaat om de hoeveelheid duurzame energie die moet worden opgewekt, dit legt meer druk op nationale overheden om grote stappen te zetten.

De regels die bepalen welke energiebronnen wel of niet duurzaam zijn, mogen wat GroenLinks betreft strenger. De eisen voor biomassa als energiebron moeten in lijn worden gebracht met de nieuwste wetenschappelijke inzichten die laten zien dat er ernstige gevolgen zijn voor biodiversiteit, gezondheid en klimaat. De Europese Commissie komt vooralsnog alleen met hele kleine stappen in de juiste richting, zoals de bescherming van oude bossen.

Ook zijn er grote stappen te maken op het gebied van energiebelasting. In de huidige Richtlijn Energiebelastingen (ETD), wordt kerosine vrijgesteld van belasting. Grote vervuilers zoals de luchtvaartsector ontspringen de dans en betalen niet of nauwelijks voor hun uitstoot. In het nieuwe voorstel van de Europese Commissie wordt een belasting over de komende 10 jaar in stapjes ingevoerd. Hoewel GroenLinks dit te traag vindt, staat het voorstel nu al onder druk door EU- landen als Malta, dat als eiland erg afhankelijk is van vliegen.

Kortom: de doelen voor energiebesparing die door de Europese Commissie zijn voorgesteld zijn een stap in de goede richting, maar onvoldoende om de klimaatdoelen te halen. Daarnaast heeft de oorlog in Oekraïne en de spanningen met Rusland nog eens onderstreept dat er een veel snellere transitie, weg van fossiele energie nodig is. Het Europees energiebeleid is met de presentatie van ‘REPowerEU’, het plan om zo snel mogelijk onafhankelijk te worden van Russische energie, in een stroomversnelling geraakt. De Europese doelen voor energiebesparing werden van 9% naar 13% en duurzame energie van 40% naar 45% verhoogd. Hoewel het Parlement al heeft laten blijken hiermee aan de slag te willen, hebben de EU-landen deze doelen vooralsnog links laten liggen. Het is dus nog maar de vraag of deze nieuwe voorstellen van de Commissie later in 2022 worden opgenomen in wetgeving. Daarbij blijft het een probleem dat echte Europese coördinatie van de energie infrastructuur en investeringen ontbreekt. Niet alleen bestaat zo de kans dat de aanpak inefficiënt is, ook dat landen elkaar beconcurreren. Wij pleiten er daarom voor om niet alleen het klimaat, maar ook het energievraagstuk echt Europees aan te pakken.

 

De transportsector is momenteel verantwoordelijk voor een kwart van de CO₂-uitstoot in de EU. Bovendien is het één van de weinige sectoren waar de uitstoot toe- in plaats van afneemt. In 2020 presenteerde de Europese Commissie daarom een plan voor slim en duurzaam vervoer. Hierin werden vergaande doelen opgenomen zoals 90% minder uitstoot in 2050, minstens 30 miljoen uitstootvrije auto's en 80.000 uitstootvrije vrachtwagens in 2030, meer internationale snelle treinverbindingen en het verduurzamen van de luchtvaart. Hoewel de doelen wat GroenLinks betreft scherper kunnen, is het vooral de uitwerking tot 2030 die nu belangrijk is.

Oordeel GroenLinks

ligt er nu een stapel voorstellen van de Europese Commissie klaar om het transport in de EU te verduurzamen. De grootste veranderingen zijn aangekondigd op het gebied van de wegvervoer. De Europese Commissie wil dat auto’s en busjes vanaf 2035 niets meer uitstoten, wat in praktijk betekent dat vanaf dan alleen maar elektrische auto’s worden verkocht. Het is goed dat de Europese Commissie een duidelijk voorstel doet voor een einde aan de uitstoot, maar wie de ontwikkelingen in de auto-industrie in de gaten houdt, ziet dat veel automakers al eerder volledig elektrisch kunnen zijn. Binnen de transportsector zijn auto’s het makkelijkst om te verduurzamen, dus deze ambitie moet wat ons betreft echt omhoog. Veel auto’s blijven bovendien wel 20 jaar op de weg. Dus wil je in 2050 klimaatneutraal zijn, dan moet de einddatum eigenlijk naar 2030. Bij de stemming over de einddatum voor de verbrandingsmotor in juni 2022 werden de Europarlementariërs zwaar onder druk gezet door de autolobby, die vooral een luisterend oor vond bij de grootste fractie van de christendemocraten. Mede daarom was het überhaupt al een uitdaging om het voorstel van de Commissie te behouden in plaats van afzwakken. Ook in de Raad was dit een van de meeste spannende discussies. Een meerderheid pleitte ook hier voor 2035.

In de nieuwe plannen van de Europese Commissie wordt de transportsector bijna in zijn geheel onder het emissiehandelssysteem gebracht. De luchtvaart tussen EU-landen viel daar al onder, nu zal ook de scheepvaart en wegtransport voor hun vervuiling moeten gaan betalen. GroenLinks is blij met de stappen die de Europese Commissie zet met betrekking tot scheepvaart, voor wegtransport ligt dat anders. Uit onderzoek weten we dat dit met name mensen zal raken die het al niet breed hebben en dat de kans klein is dat zij zomaar overstappen op elektrisch rijden. Tijdens de onderhandelingen hebben we daarom stevig ingezet op sociale voorwaarden aan het systeem en het bijbehorende sociale klimaatfonds. De uiteindelijke onderhandeling hierover met EU-landen zal in het najaar van 2022 plaatsvinden.

Voor de lucht- en scheepvaart worden nog extra maatregelen genomen om te zorgen dat de brandstoffen duurzamer worden. Dat gebeurt aan twee kanten. Enerzijds worden bedrijven straks verplicht om een bepaald percentage ‘duurzame brandstoffen’ bij te mengen. Bijvoorbeeld synthetische- of biobrandstoffen. Dat werkt alleen als de eisen aan wat een duurzame brandstof is, ook streng zijn. Anderzijds heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan om tussen nu en 2033 stapsgewijs een kerosinetaks in te voeren. De kans dat dit voorstel het haalt is helaas klein omdat elk EU-land een vetorecht heeft om dit te blokkeren.

Een meer fundamentele verandering van vervoer ligt met de huidige voorstellen niet voor de hand. Zelfs een vliegtuig dat op duurzamere brandstoffen vliegt, blijft een onnodig grote energiebelasting voor korte afstanden. Daarbij zijn de huidige voorstellen op het gebied van de luchtvaart echt onvoldoende. Alleen Europese vluchten vallen onder het emissiehandelssysteem, internationale vluchten niet. Ook krijgen vliegtuigmaatschappijen vooralsnog veel gratis rechten. Bij stemmingen in juni 2022 stemde het parlement in met een einde aan gratis uitstootrechten in 2025 en ook voor de uitstoot van vluchten vanuit Europa naar een andere landen moet worden betaald. De EU-landen zijn hier echter fel tegenstander van, daarom zal het vervolg van de onderhandelingen hierop spannend worden.

Ook zal de ruimte- en grondstofvraag van een volledig elektrisch wagenpark nog steeds groot zijn. Voor écht duurzamer vervoer is ook beleid nodig dat aanzet tot een verandering naar echt schone alternatieven zoals fietsen, wandelen en openbaar vervoer. Naast het verbeteren van de voorstellen uit dit pakket, zetten we in de EU daarom ook in op de transitie naar een echt duurzaam mobiliteitssysteem.